Bạn có từng cảm thấy mệt mỏi không rõ nguyên nhân, chân tay tê bì hay đôi lúc choáng váng nhẹ nhưng rồi bỏ qua vì nghĩ đó chỉ là do làm việc quá sức? Thực tế, đây có thể là những triệu chứng mỡ máu mà cơ thể bạn đang âm thầm “lên tiếng”. Rối loạn mỡ máu không phải là căn bệnh hiếm gặp, nhưng điều nguy hiểm là phần lớn người mắc không hề hay biết cho đến khi biến chứng xảy ra – như đau tim, đột quỵ hay tắc nghẽn mạch máu.
Là một bác sĩ, tôi gặp rất nhiều bệnh nhân chỉ phát hiện mỡ máu cao khi đi kiểm tra sức khỏe định kỳ, hoặc sau một sự cố đáng tiếc. Trong bài viết này, tôi muốn chia sẻ với bạn những dấu hiệu cảnh báo sớm, ai dễ mắc và cách phòng ngừa hiệu quả. Đừng đợi đến khi “cơ thể lên tiếng dữ dội” mới bắt đầu quan tâm – vì sức khỏe là thứ không thể vay mượn.
Rối loạn mỡ máu là gì?
Mỡ máu – nghe có vẻ xa lạ, nhưng thực chất đây là những chất béo tồn tại trong máu của chúng ta. Trong đó, quan trọng nhất là cholesterol và triglyceride. Chúng không xấu hoàn toàn – cơ thể vẫn cần mỡ để tạo năng lượng và duy trì hoạt động. Nhưng khi các chỉ số này mất cân bằng, tức là mỡ máu cao hoặc thấp quá mức, thì cơ thể bắt đầu “rối loạn”.
Có hai loại cholesterol cần nhớ:
- LDL – cholesterol xấu: nếu tăng cao, chúng bám vào thành mạch máu, tạo thành mảng xơ vữa.
- HDL – cholesterol tốt: giúp dọn dẹp lượng cholesterol dư thừa, bảo vệ tim mạch.
Khi LDL tăng cao, HDL giảm và triglyceride cũng vượt ngưỡng an toàn, bạn đang ở trong tình trạng rối loạn mỡ máu.
Rối loạn mỡ máu có thể do nhiều nguyên nhân:
- Chế độ ăn nhiều dầu mỡ, ít vận động.
- Yếu tố di truyền: nếu gia đình có người bị tim mạch sớm.
- Bệnh lý nền: đái tháo đường, suy giáp, hội chứng thận hư…
- Hút thuốc, rượu bia và căng thẳng kéo dài cũng góp phần.
Điều đáng nói là tình trạng này không chỉ gặp ở người trung niên hay cao tuổi. Hiện nay, rất nhiều người trẻ cũng đang mắc rối loạn mỡ máu mà không hề biết – một phần do thói quen sống thiếu lành mạnh.
Triệu chứng mỡ máu thường gặp
Một trong những lý do khiến nhiều người chủ quan với rối loạn mỡ máu là bởi bệnh diễn tiến âm thầm, không có biểu hiện rõ rệt. Tuy nhiên, cơ thể vẫn có những tín hiệu “cầu cứu” mà bạn hoàn toàn có thể nhận ra. Dưới đây là những triệu chứng mỡ máu phổ biến – nếu gặp một trong số chúng, bạn nên đi khám sớm.
1. Mệt mỏi, chóng mặt, huyết áp không ổn định
Đây là những biểu hiện rất dễ bị bỏ qua vì ai cũng có lúc cảm thấy như vậy. Tuy nhiên, nếu bạn thường xuyên:
- Cảm thấy uể oải dù ngủ đủ giấc.
- Đứng lên hay thay đổi tư thế dễ bị choáng.
- Huyết áp dao động thất thường, lúc cao lúc thấp.
Thì đây có thể là dấu hiệu cho thấy máu lưu thông không tốt, do mạch máu bị ảnh hưởng bởi mỡ dư thừa. Mạch bị hẹp khiến máu không cung cấp đủ oxy cho các cơ quan, gây ra tình trạng thiếu năng lượng.
2. Chân tê bì, đau nhức, lạnh
Một triệu chứng mỡ máu dễ gặp khác là cảm giác nặng chân, tê bì đầu ngón, đặc biệt là khi nghỉ ngơi. Cholesterol cao làm cản trở dòng máu đi nuôi các chi, đặc biệt là chân. Bạn có thể cảm thấy:
- Đau nhức bắp chân khi đi bộ, giảm khi nghỉ ngơi.
- Ngón chân lạnh hơn bình thường, dù thời tiết không lạnh.
- Chân sưng nhẹ, cảm giác tê ran kéo dài.
Nếu để lâu, tình trạng này có thể dẫn đến hẹp mạch máu chi dưới, thậm chí hoại tử nếu thiếu máu kéo dài.
3. Đau tức ngực, cảm giác nặng ngực
Nhiều người chỉ cảm thấy nhói ngực thoáng qua, rồi chủ quan bỏ qua. Tuy nhiên, đó có thể là cảnh báo sớm của bệnh tim mạch do mỡ máu cao gây ra. Khi cholesterol bám vào thành mạch, mạch vành nuôi tim bị hẹp lại, gây ra:
- Cảm giác bóp nghẹt ở giữa ngực.
- Đau lan lên vai trái, cổ hoặc hàm.
- Cơn đau kéo dài vài phút rồi biến mất.
Điều nguy hiểm là những cơn đau này không phải lúc nào cũng xảy ra khi gắng sức, nên rất dễ bị hiểu nhầm là đau dạ dày hay do stress.
4. Đột quỵ – biến chứng nặng nhưng có thể phòng ngừa
Một trong những hậu quả nghiêm trọng nhất của rối loạn mỡ máu là đột quỵ. Khi lượng triglyceride trong máu cao, các mảng xơ vữa dễ hình thành trong động mạch não, làm tắc nghẽn dòng máu.
Dấu hiệu cảnh báo có thể là:
- Méo miệng, tê một bên mặt.
- Yếu một bên tay/chân.
- Nói khó, lưỡi líu.
- Mất thăng bằng, chóng mặt dữ dội.
Nếu xuất hiện các dấu hiệu trên, bạn cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt. “Thời gian là vàng” trong điều trị đột quỵ.
Ai dễ mắc rối loạn mỡ máu?
Rối loạn mỡ máu không “chừa” một ai, nhưng có những người dễ mắc hơn vì lối sống, thói quen hoặc yếu tố di truyền. Nếu bạn nằm trong một (hoặc nhiều) nhóm dưới đây, hãy dành sự quan tâm đặc biệt tới các chỉ số mỡ máu của mình.
1. Người thừa cân, béo phì
Béo phì là “mảnh đất màu mỡ” cho rối loạn mỡ máu phát triển. Đặc biệt là vòng eo lớn – nếu bạn là nam có vòng bụng trên 102 cm, hoặc nữ trên 89 cm, nguy cơ mắc bệnh tăng rõ rệt. Lượng mỡ dư thừa ở bụng thường liên quan trực tiếp đến mỡ máu xấu và triglyceride cao.
2. Người ít vận động
Lười vận động không chỉ khiến bạn dễ tăng cân, mà còn làm giảm cholesterol tốt (HDL) và tăng cholesterol xấu (LDL). Chỉ cần mỗi ngày đi bộ 30 phút, bạn đã giúp tim mạch hoạt động tốt hơn và cải thiện mỡ máu đáng kể.
3. Người có bệnh nền
Những người mắc đái tháo đường, tăng huyết áp, suy tuyến giáp hoặc bệnh gan thường có nguy cơ rối loạn mỡ máu cao hơn. Đặc biệt, đái tháo đường làm tăng LDL và giảm HDL – khiến tình trạng càng trầm trọng hơn nếu không kiểm soát tốt.
4. Di truyền và tiền sử gia đình
Nếu trong gia đình có người từng mắc bệnh tim mạch trước tuổi 50 (nam) hoặc 60 (nữ), bạn nên kiểm tra mỡ máu sớm. Di truyền là yếu tố không thể thay đổi, nhưng lối sống là thứ bạn hoàn toàn có thể kiểm soát.
5. Hút thuốc lá, uống rượu thường xuyên
Đây là hai thói quen âm thầm “đốt cháy” sức khỏe. Thuốc lá làm tổn thương thành mạch, tạo điều kiện cho mỡ bám lại. Rượu làm tăng triglyceride – một trong những chỉ số cần kiểm soát khi nói về mỡ máu.
Phòng ngừa biến chứng do mỡ máu cao
Tin vui là rối loạn mỡ máu hoàn toàn có thể kiểm soát – nếu bạn bắt đầu thay đổi từ những thói quen nhỏ hằng ngày. Dưới đây là những việc bạn có thể làm ngay để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm từ mỡ máu cao, bao gồm đột quỵ, nhồi máu cơ tim hay tắc nghẽn mạch máu.
1. Ăn uống lành mạnh hơn
Thức ăn là yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến lượng mỡ trong máu. Vì thế, điều chỉnh thực đơn là việc ưu tiên hàng đầu:
- Hạn chế: thịt mỡ, da gà, bơ, nội tạng động vật, bánh ngọt công nghiệp, đồ chiên rán, dầu dừa, dầu cọ.
- Ưu tiên: rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, cá biển (như cá hồi, cá thu), đậu phụ, sữa ít béo, hạt óc chó, hạnh nhân.
Ngoài ra, một số thực phẩm được nghiên cứu là có tác dụng hỗ trợ hạ cholesterol, như: yến mạch, lúa mạch, vỏ hạt mã đề (psyllium), bơ thực vật có sterol, sữa đậu nành.
2. Tập thể dục thường xuyên
Hoạt động thể chất giúp tăng HDL (mỡ máu tốt) và giảm LDL (mỡ xấu). Không cần gì quá phức tạp – chỉ cần đi bộ nhanh 30 phút mỗi ngày, hoặc 150 phút/tuần, là đã có tác dụng rõ rệt.
Nếu bạn không có thời gian đến phòng gym, hãy chọn những hình thức nhẹ nhàng hơn như:
- Đi bộ sau bữa tối.
- Leo cầu thang thay vì dùng thang máy.
- Tập các bài giãn cơ buổi sáng.
3. Giảm cân nếu thừa cân
Mỗi kg bạn giảm được là một bước tiến gần hơn tới việc kiểm soát mỡ máu. Hãy đặt mục tiêu nhỏ trước – giảm 5% trọng lượng cơ thể cũng đã đem lại lợi ích rõ ràng.
4. Hạn chế rượu bia, bỏ thuốc lá
Rượu làm tăng triglyceride. Thuốc lá gây tổn thương mạch máu và làm giảm cholesterol tốt. Nếu bạn đang cố gắng bỏ thuốc hay giảm rượu, hãy biết rằng điều đó không chỉ giúp phổi, gan mà còn cứu cả tim và não của bạn.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Rất nhiều người chỉ đi khám khi cảm thấy “không ổn” – nhưng với mỡ máu, chờ đến lúc có triệu chứng rõ ràng thì đôi khi đã quá muộn. Vì vậy, dù bạn cảm thấy khỏe mạnh, hãy cân nhắc xét nghiệm mỡ máu định kỳ nếu thuộc nhóm có nguy cơ như: béo phì, ít vận động, có người thân bị tim mạch, hút thuốc lá hoặc mắc bệnh nền (như tiểu đường, tăng huyết áp).
Đặc biệt, nếu bạn có những triệu chứng mỡ máu như:
- Đau ngực bất thường.
- Chân tê bì, lạnh.
- Huyết áp thay đổi thất thường.
- Mệt mỏi không rõ lý do.
Thì đừng chần chừ, hãy đi khám càng sớm càng tốt. Xét nghiệm mỡ máu chỉ là một xét nghiệm máu đơn giản, nhanh chóng nhưng lại giúp bạn biết sớm để phòng ngừa những biến chứng nguy hiểm.
Lời khuyên từ bác sĩ
Là bác sĩ, tôi hiểu rằng nhiều người thường chỉ quan tâm đến sức khỏe khi có dấu hiệu “bất thường”. Nhưng với rối loạn mỡ máu, triệu chứng thường đến rất âm thầm – và hậu quả lại có thể rất nghiêm trọng. Vì vậy, đừng chờ đợi.
Hãy tập cho mình thói quen lắng nghe cơ thể. Nếu bạn thấy mệt mỏi kéo dài, tê chân, đau ngực hay huyết áp thất thường – hãy nghĩ đến khả năng triệu chứng mỡ máu và đi kiểm tra sớm. Một xét nghiệm đơn giản, một thay đổi nhỏ trong thói quen sống – có thể mang lại sự khác biệt lớn cho sức khỏe của bạn sau này.